Participatie onder de Omgevingswet is geen keuze, maar een opdracht
Met de inwerkingtreding van de Omgevingswet is participatie geen vrijblijvende optie meer, maar een essentiële bouwsteen binnen het ruimtelijk beleid. Gemeenten, provincies en waterschappen worden steeds nadrukkelijker aangesproken op hun verantwoordelijkheid om inwoners en belanghebbenden vroegtijdig en structureel te betrekken bij besluitvorming. In dit artikel lees je wat deze participatieplicht inhoudt, hoe digitale middelen hierbij kunnen helpen, welke rol de gemeenteraad speelt, en waarom participatie steeds meer als een leerproces wordt gezien. Tot slot vatten we samen wat dit betekent voor de praktijk én hoe je als professional hiermee aan de slag kunt.
Participatie onder de omgevingswet -Participatie onder de omgevingswet
Wettelijke kaders: participatie onder de Omgevingswet
De Omgevingswet, sinds 1 januari 2024 van kracht, heeft als doel om de besluitvorming in de fysieke leefomgeving eenvoudiger, transparanter en effectiever te maken. Een belangrijk uitgangspunt hierbij is dat inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties al in een vroeg stadium worden betrokken bij de ontwikkeling van beleid en projecten.
Hoewel de wet niet in álle gevallen expliciet participatie verplicht stelt, geldt wel een motiveringsplicht: als participatie níét is toegepast, moet het bevoegd gezag uitleggen waarom dat zo is. Bij instrumenten als het omgevingsplan of projectbesluiten is participatie vaak een vereiste. (IPLO)
Daarnaast wordt via de Wet versterking participatie op decentraal niveau – die in werking treedt op 1 januari 2025 – wettelijk vastgelegd dat gemeenten, provincies en waterschappen participatieverordeningen moeten vaststellen. Hiermee wordt het kader gecreëerd voor structurele betrokkenheid van inwoners bij beleidsvorming.
Digitale participatie: kansen en aandachtspunten
De inzet van digitale participatieplatforms groeit snel. Tools zoals die van CitizenLab bieden gemeenten de mogelijkheid om een breder en diverser publiek te bereiken. Denk aan jongeren, werkenden en inwoners die doorgaans geen fysieke bijeenkomsten bezoeken.
CitizenLab en kennispartner Notubiz publiceerden samen een toegankelijke beginnersgids voor digitale participatie, met concrete stappenplannen en voorbeelden uit gemeenten als Almere en Leiden. Deze gids laat zien hoe gemeenten digitale participatie structureel kunnen inbedden in hun beleidsprocessen. (Download de gids via raadsleden.nl)
Digitale participatie is geen vervanging van fysiek contact, maar een waardevolle aanvulling daarop. Zeker in kwetsbare wijken of bij ingrijpende projecten blijft persoonlijk contact cruciaal.
De rol van de gemeenteraad: van kadersteller tot verbinder
Een participatieproces staat of valt met de betrokkenheid van de gemeenteraad. Als raadsleden onvoldoende aangehaakt zijn, bestaat het risico dat participatie als ‘window dressing’ wordt ervaren, of dat participatie-uitkomsten niet worden meegenomen in besluitvorming.
IPLO biedt hulpmiddelen, zoals het stuurwiel voor volksvertegenwoordigers, dat raadsleden helpt hun rol beter te pakken bij participatie: van het stellen van kaders tot het bewaken van kwaliteit en het uitleggen van keuzes aan inwoners. De gemeenteraad vervult hierin een sleutelrol als bewaker van legitimiteit en draagvlak.
Participatie als wederzijds leerproces
Participatie is niet alleen een verplichting, maar ook een kans om het beleidsproces te verrijken met ervaringen, belangen en ideeën van bewoners. Digitale middelen maken dit proces toegankelijker, maar vragen ook om nieuwe vaardigheden binnen overheden. Denk aan het helder formuleren van participatievragen, het openstaan voor andere perspectieven, en het actief terugkoppelen van resultaten.
Het fysieke domein verandert snel en maatschappelijke betrokkenheid groeit. Daarom is het essentieel dat participatie gezien wordt als een leerproces – niet alleen voor inwoners, maar juist ook voor beleidsmakers en bestuurders.
Samengevat: Participatie onder de omgevingswet
Participatie onder de Omgevingswet is geen vrijblijvende optie meer. Overheden worden wettelijk gestimuleerd – en steeds vaker verplicht – om inwoners actief te betrekken bij de inrichting van hun leefomgeving. Digitale middelen bieden nieuwe kansen, maar vragen ook om een doordachte aanpak. De gemeenteraad vervult daarbij een cruciale rol als bewaker van legitimiteit en draagvlak. Uiteindelijk is participatie een leerproces voor alle betrokken partijen.
Bij Omgevingscentrum ondersteunen we professionals die met deze uitdagingen te maken hebben. Wij bieden praktijkgerichte opleidingen, trainingen en leergangen op het snijvlak van beleid, bestuur en participatie. Neem gerust een kijkje door ons trainingsaanbod via onderstaande knop: ”Bekijk onze trainingen & opleidingen”
Kunnen we je helpen naar aanleiding van dit artikel?
Als praktijkgerichte opleider binnen het fysieke domein delen we graag onze kennis. Dit doen we onder andere via artikelen waarin we jou informeren over het fysieke domein, praktische kennis bieden die je direct kunt toepassen en onze visie op opleidingen delen.
Heb je vragen of wil je iets met ons delen? Klik dan op de knop “Neem contact op”.
Benieuwd naar onze trainingen en opleidingen? Ontdek ons aanbod via de knop “Bekijk onze trainingen en opleidingen”.